تدوین و آزمون مدل علی عزت‌نفس نوجوانان بر اساس رابطه والد-فرزند و نیازهای بنیادین روان‌شناختی: با میانجی‌گری خودپنداره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روان‌شناسی عمومی، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

3 استادیار گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه: هدف از پژوهش حاضر تدوین و آزمون مدل علی عزت‌نفس نوجوانان بر اساس رابطه والد-فرزند و نیازهای بنیادین روان‌شناختی با میانجی‌گری خودپنداره بود.
روش: پژوهش توصیفی-همبستگی از نوع معادله ساختاری بود. جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه دبیرستان‌های شهرستان میبد در سال تحصیلی 1400-1399 تشکیل دادند که از بین جامعه هدف تعداد 461 نفر با روش نمونه‌گیری در دسترس به‌عنوان حجم نمونه انتخاب و به‌صورت مجازی در پژوهش شرکت کردند. داده‌های پژوهش با استفاده از پرسشنامه‌های عزت‌نفس کوپراسمیت، رابطه والد-فرزند فاین و همکاران، نیازهای بنیادین روان‌شناختی و خودپنداره راجرز جمع‌آوری و درنهایت داده‌های 398 شرکت‌کننده که قابلیت تحلیل داشت به‌منظور بررسی فرضیه‌های پژوهش با استفاده از روش مدل‌یابی معادله ساختاری و با کمک نرم‌افزارهای SPSS25 و AMOS24 تحلیل شد.
نتایج: نتایج مدل‌یابی معادله ساختاری بیانگر تأیید برازش مدل فرضی پژوهش بود همچنین نتایج به‌دست‌آمده از ضرایب مسیر در مدل ساختاری نشان داد که ارتباط والد-فرزند و نیازهای بنیادین روان‌شناختی به‌صورت مثبت و معنادار و خودپنداره به‌صورت منفی و معنادار بر عزت‌نفس نوجوانان اثر مستقیم دارند، علاوه‌براین خودپنداره رابطه بین ارتباط والد-فرزند و نیازهای بنیادین روان‌شناختی با عزت‌نفس را در نوجوانان میانجی‌گری می‌کند. متغیرهای رابطه والد-فرزند، نیازهای بنیادین روان‌شناختی و خودپنداره درمجموع 62 درصد از واریانس عزت‌نفس را در نوجوانان تبیین می‌کنند.
بحث و نتیجه‌گیری: بنابراین با توجه به نقش به‌سزای رابطه والد-فرزند، ارضای نیازهای بنیادین روان‌شناختی و خودپنداره در شکل‌گیری عزت‌نفس نوجوانان، آگاه‌سازی والدین و نوجوانان با ویژگی‌های دوران نوجوانی و تأثیرات آن در مراحل بعدی زندگی امری ضروری به حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Developing and Testing the Adolescents' Self-Esteem Causal Model Based on the Parent-Child Relationship and Basic Psychological Needs: With Mediating Role of Self-Concept

نویسندگان [English]

  • Elham Emami Meybodi 1
  • Batool Ahadi 2
  • Azam Farah Bijari 3
1 M. A. in General Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and Psychology, Alzahra University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and Psychology, Alzahra University, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor of Psychology, Department of Psychology, Faculty of Education and Psychology, Alzahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Introduction: This research aims to develop and test the adolescents' self-esteem causal model based on the parent-child relationship and basic psychological needs with the mediating role of self-concept.
Method: The descriptive-correlation research was of the structural equation type. The statistical population consisted of all the second-year high school students of Meibod City in 2019-2020, and 461 people from the target population were selected as the sample size using the available sampling method and participated in the research virtually. The data was collected using Coopersmith's self-esteem, parent-child relationship by Fine et al., Rogers`s basic psychological needs and self-concept questionnaires. Finally, the data of 398 participants, which were analyzable, was collected in order to investigate the research hypotheses using the structural equation modeling method and SPSS25 and AMOS24 software.
Results: The results of structural equation modeling confirmed the fit of the hypothetical research model. Also, the results obtained from the path coefficients in the structural model showed that the parent-child relationship and basic psychological needs have a positive and significant effect, and self-concept has a negative and significant effect on the self-esteem of adolescents.  In addition, self-concept mediates the relationship between the parent-child relationship and basic psychological needs with self-esteem in adolescents. The variables of the parent-child relationship, basic psychological needs, and self-concept explain a total of 62% of the variance of self-esteem in adolescents.
Discussion and Conclusion: Therefore, considering the role of improving the parent-child relationship, and satisfying the basic psychological needs and self-concept in the formation of self-esteem of adolescents, it is necessary to inform parents and adolescents about the characteristics of adolescence and its effects in the later stages of life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self-Concept
  • Parent-Child Relationship
  • Self-Esteem
  • Adolescent
  • Basic Psychological Needs
- برک، ل. روان‌شناسی رشد (نوجوانی: انتقال به بزرگ‌سالی)؛ ترجمه سید محمدی، ی. چاپ چهلم، تهران: ارسباران. 1398.
2- Young RE. The influence of parent-child attachment relationships and self-esteem on adolescents' engagement in risky behaviors. Diss. Brandeis University, 2013.‏
Young RE. The influence of parent-child attachment relationships and self-esteem on adolescents' engagement in risky behaviors. 2013. PhD Thesis. Brandeis University.‏
3- شریفی، خ؛ مسعودی علوی، ن؛ تقربی، ز؛ سوکی، ز؛ عسگریان، ف؛ اکبری، ح. «بررسی رابطه عزت‌نفس مادران و دختران نوجوان آنها». دوماهنامه علمی‌ـ پژوهشی فیض. ۱۳۹۰؛ ۱۵ (۴): ۳۵۲-۳۵۸.
4- کهرازهی، ف؛ ریگی کوته، ب. «فراتحلیل اثربخشی مداخلات روان‌شناختی بر عزت‌نفس دانش‌آموزان». مجله مطالعات روانشناسی تربیتی. 1390؛ ۱۴ (25): ۳۹-۵۶.
5-Cooper Smith S. Self-esteem Inventory. Byw. H. freeman andcom pany. In published 1982 by consulting psychologists press, Inc.1967.
6-Hepper EG. Self-Esteem. In: Howard S. Friedman (Editor in Chief), Encyclopedia of Mental Health, 2nd edition, Vol 4, Waltham, MA: Academic Press, 2016: 80-91.
7- مصطفی، و؛ فلاح‌زاده، ه؛ رضاپور فریدیان، ر. «پیش‌بینی کیفیت مراقبت‌گری در روابط زناشویی بر اساس سبک‌های فرزندپروری ادراک‌شده و عزت- نفس». فصلنامه خانواده پژوهی. 1397؛ ۱۴ (54)، ۲۰۱-۲۲۰ .
8- فرشاد، م؛ سلیمی بجستانی، ح؛ اسماعیلی، ک؛ حبیبی، ی. «اثرات مستقیم و غیرمستقیم کیفیت رابطه والدین (پدر و مادر)، انگیزه پیشرفت و انگیزه تحصیلی بر عزت‌نفس دانش‌آموزان». فصلنامه روان‌شناسی تربیتی. 1394؛ 11 (36)، 1-16.
9- Lim Y. Self-esteem as a mediator in the longitudinal relationship between dysfunctional parenting and peer attachment in early adolescence. Children and Youth Services Review. 2020; 116: 105224.‏
10- Tahir WBE, Inam A, Raana T. Relationship between social support and self-esteem of adolescent girls. IOSR Journal Of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS) . 2015; 20.2: 42-46
11- Sağkal AS, Özdemir Y, Koruklu N. Direct and indirect effects of father-daughter relationship on adolescent girls’ psychological outcomes: The role of basic psychological need satisfaction. Journal of adolescence. 2018; 68: 32-39.‏
12- نصیری، ک. «اثربخشی مشورت آدلری با والدین بر بهبود رابطه والد- فرزندی دانش‌آموزان دختر پایه اول دبیرستان شهرستان کوهدشت». پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره مدرسه، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، 1390 .
13- صادقی، ا؛ شهیدی، ش؛ خوشابی، ک. «اثربخشی آموزش مدیریت والدین بر کارکرد خانواده کودکان مبتلا به اختلال نقص‌توجه/ بیش‌فعالی». فصلنامه خانواده‌پژوهی. 1390؛ ISSN 2476-7484
14- ابراهیمی ثانی، ا.؛ ابراهیمی ثانی،ن. ؛ ابراهیمی ثانی، ن. «تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی در افزایش عزت‌نفس و سلامت عمومی دانشجویان»، فصلنامه دانش انتظامی خراسان شمالی، 1393؛ 1 (4)، 7-20.
15- ستایشی اظهری، محمد، حاجی علیلو، رعنا، حبیب‌زاده، عباس. روابط ساختاری سبک‌های دل‌بستگی و پرخاشگری در دانش‌آموزان: نقش میانجی‌گری عزت‌نفس. روانشناسی بالینی و شخصیت، 1399؛ 17 (1): 53-60.
16- حسین خانزاده، ع.؛ میرزایی کوتنایی، ف. «نقش انسجام خانواده و تعامل والد- فرزند در تبیین حرمت خود دانش‌آموزان». اندیشه‌ها نوین تربیتی. 1393؛ 13 (1), 115-136.
17- Ümmet D. Self esteem among college students: a study of satisfaction of basic psychological needs and some variables. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2015, 174: 1623-1629.‏
18- عظیم‌پور، ا. «مروری بر مبانی نظری انگیزش خودتعیین‌گری» ،کنفرانس بین‌المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی، تهران، 1393.
19- Deci EL, Ryan RM, Gagné M, Leone DR., Usunov J, Kornazheva BP. Need satisfaction, motivation, and well-being in the work organizations of a former eastern bloc country: A cross-cultural study of self-determination. Personality and social psychology bulletin.2001, 27(8), 930-942.
20- ساداتی فیروزآبادی، س.؛ ملتف، ق. «نقش واسطه‌ای نیازهای روان‌شناختی پایه در ارتباط بین سبک‌های والدگری و سلامت روان دانش‌آموزان تیزهوش». آموزش بهداشت و ارتقای سلامت. 1396؛ ۵ (۳) :۲۰۳-۲۱۲.
21- صالحی، ز. مقایسه نیازهای بنیادین روان‌شناختی نوجوانان بزهکار و عادی، کنفرانس ملی پژوهش‌ها نوین در مدیریت، اقتصاد و علوم انسانی، کازرون، 1396.
22- صالحی، ه؛ قمرانی، ا؛ ،صالحی، ز. «رابطه نیازهای بنیادی روان‌شناختی و سلامت روان جانبازان بیمارستان حضرت امیرالمؤمنین اصفهان». طب جانباز. 1392؛ ۶ (۲): ۱-۹.
23- سپهریان، ف؛ امانی‌ساری بگلو، ج؛ محمودی، ح؛ کتابی، ا. «عزت‌نفس نوجوانان و سبک‌ها فرزندپروری: نقش واسطه‌ای برآورده‌شدن نیازهای روانی اساسی»، نشریه بین‌المللی علوم رفتاری، 1392؛ ۷ (۲)، ۱۵۱.
24- Chen X, Huang Y, Xiao M, Luo YJ, Liu Y, Song S, ... & Chen H. Self and the brain: Self-concept mediates the effect of resting-state brain activity and connectivity on self-esteem in school-aged children. Personality and Individual Differences. 2021; 168: 110287.‏
25- رئیسون، م؛ محمدی، ی؛ عبدالرزاق‌نژاد، م؛ شریف‌زاده، غ. ر. «بررسی رابطه خودپنداره و عزت‌نفس با موفقیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهر قاین در سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱»، مجله مراقبت‌ها نوین، 1393؛ ۱۱ (۳)، ۲۳۶-۲۴۲.
26- رسولی آراللوی بزرگ، م؛ حسین‌زاده تقوایی، م. مقایسه سیستم خود (عزت‌نفس، خودپنداره و خودکارآمدی) در بین جانبازان و افراد عادی، نهمین کنفرانس بین‌المللی روانشناسی و علوم اجتماعی، تهران، 1396. https://civilica.com/doc/702612
27- یارمحمدیان، ا. «بررسی ارتباط خودپنداره و عزت‌نفس در دانشجویان خلاق و غیرخلاق». مطالعات روانشناسی تربیتی، 1385؛ 4.109.
28- یوسفی، فریده. ارتباط سبک فرزندپروری والدین با مهارت‌های اجتماعی و جنبه‌هایی از خودپنداره دانش‌‌آموزان دبیرستانی. روانشناسی بالینی و شخصیت، 1386؛ 5 (1): 37-46.
29- اتکینسون، ریتاال، اتکینسون، ریچاردسی، اسمیت، ادوارد، بم، داریل، نولن‌هوکسما، سوزان (2000). ترجمه براهنی، م؛ بیرشک، ب؛ بیک، م؛ زمانی، ر؛ شهرآرای، م؛ کریمی، ی؛ محی‌الدین‌ بناب، م؛ گاهان، نیسان، شاملو، س؛ هاشمیان، ک. (1393). زمینه روانشناسی هیلگارد. چاپ ییستم، تهران: انتشارات رشد.
30- محمدی، ط؛ صابر، س. (1397). «نقش واسطه‌ای خودپنداره در رابطه بین دل‌بستگی به والدین و همسالان با رفتارهای جامعه‌پسند»، فصلنامه روان‌شناسی کاربردی، ۱۲ (3). ۳۹۶-۴۱۷.
31-Marsh HW, Xu M, Martin AJ. Self-concept: A synergy of theory, method, and application. 2012.‏
32- Kawamoto T. The moderating role of attachment style on the relationship between self-concept clarity and self-esteem. Personality and Individual Differences. 2020; 152: 109604.‏
33- پورنقاش تهرانی، س؛ فدوی اردکانی، ا؛ نصری تاج‌آبادی، م. (۱۳۹۶). «پیش‌بینی عملکرد تحصیلی برحسب خودپنداره، عزت‌نفس و خودکنترلی در دانش آموزان ابتدایی». رویش روان‌شناسی؛ ۶ (۲): ۷۹-۱۰۲
34- کرامتی، م؛ پاینده‌فر، ش. (1395). «رابطه عزت‌نفس و تاب‌آوری با مؤلفه‌های خودپنداره بدنی دانش‌آموزان دارای ناتوانی». فصلنامه کودکان استثنایی. ۱۶ (۴): ۶۳-۷۸.
35- شعبانی، ب؛ شیرین‌کام، م. (1398). هوش اجتماعی و خودپنداره در زوجین: میانجی‌گری نیازهای بنیادین روان‌شناختی، هفتمین کنگره انجمن روانشناسی ایران، تهران،https://civilica.com/doc/982137
36- Johnson MD, Galambos NL. GALAMBOS, Nancy L. Paths to intimate relationship quality from parent–adolescent relations and mental health. Journal of Marriage and Family. 2014; 76.1: 145-160
37- توتونچی، م؛ سامانی، س؛ زندی قشقایی، ک. نقش واسطه‌گری خودپنداره برای کمال‌گرایی و سلامت روان در نوجوانان شهر شیراز در سال 1391. دانشگاه علوم پزشکی فسا. 1391؛ 3: 217-210.
38- Loehlin JC. Latent variable models: An introduction to factor, path, and structural equation analysis. Psychology Press.2004
39- Kline RB. Principles and practice of structural equation modeling. Guilford publications. 2015
40- مهری‌نژاد، ا؛ صدری، ن؛ رمضان ساعتچی، ل؛ غفاری، ز. «اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر عزت‌نفس و تعارض والد-نوجوان دختران دورۀ متوسطۀ‌ اول شهر تهران». اندیشه‌های نوین تربیتی. 1398؛ 206-187.
41- کشاورز افشار، ح؛ هدهدی، ز؛ علی‌نژاد، ط. «نقش عزت‌نفس، سبک‌های فرزند‌پروری و انسجام خانواده و انعطاف‌پذیری در پیش‌بینی افسردگی دانش‌آموزان دختر». روان‌شناسی مدرسه. 1398؛ 8 (1): 172-149 .
42- فتحی آشتیانی، ع؛ داستانی، م. آزمون‌های روان‌شناختی: ارزشیابی شخصیت و سلامت روان. تهران: مؤسسه انتشارات بعثت، 1395.
43- Herz L, Gullone E. The relationship between self-esteem and parenting style: A cross-cultural comparison of Australian and Vietnamese Australian adolescents. Journal of cross-cultural psychology. 1999; 30.6: 742-761
44- Edmondson J, Grote L, Haskell L, Matthews A, White M. Adolescent Self-Esteem: Is There a Correlation With Maternal Self-Esteem?. Nursing Research Course. 2006; 1.8
45- صفرزاده، س؛ مرعشیان، ف. «رابطه تصویر ذهنی بدن، خودپنداره و عزت‌نفس با اختلالات تغذیه در دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز». نشریه علمی زن و فرهنگ. 1393؛ 6 (19): 90-73.
46- پورشافعی، ه. بررسی رابطه عزت‌نفس با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان سال سوم دوره متوسطه شهرستان قائن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم. 1370.
47- مهربان، ع؛ کرمی، ا؛ اسدزاده، ح؛ ستوده اصل، ن. «تدوین مدل ساختاری برای پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی از طریق سبک‌های فرزند‌پروری و تعامل والد- فرزندی در دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم شهر تهران» .فصلنامه علمی- پژوهشی خانواده و پژوهش. ۱۳۹۸؛ ۱۶ (۲): ۷-۲۶.
48- Fine MA, Moreland JR, Schwebel A.  Long-term effects of divorce on parent–child relationships. Developmental Psychology. 1983; 19.5: 703
49- بشارت، م. ع؛ رنجبر کلاگری، الهه. (1392). «مقیاس ارضای نیازهای بنیادین روان‌شناختی: پایایی، روایی و تحلیلی عاملی»، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی. 1392؛ ۴ (14)، ۱۴۷.
50- عمارلو پ؛ شاره، ح. «حمایت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری و اهمال‌کاری شغلی: نقش میانجی‌گرانه ارضای نیازهای بنیادین روان‌شناختی». مجله روا‌ن‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران. ۱۳۹۷؛ ۲۴ (۲): ۱۷۶-۱۸۹
51- La Guardia JG, Ryan RM, Couchman C. E, Deci EL. Within-person variation in security of attachment: a self-determination theory perspective on attachment, need fulfillment, and well-being. Journal of personality and social psychology. 2000; 79.3: 367.‏
52- قربانی سفیده‌خوان، م؛ حسین ثابت، ف. «بررسی همبستگی بین شاخص‌های سبک دل‌بستگی و ارضای نیازهای بنیادین روان‌شناختی با افسردگی از طریق تحلیل مسیر» پژوهنده. ۱۳۹۵؛ ۲۱ (۱) :۱۳-۲۰
53- Johnston M, Finney S. Measuring basic needs satisfaction: evaluating previous and conducting new psychometric evaluations of the basic needs satisfaction in general scale. 2001.
54- Kashdan TB, Gallagher MW, Silvia PJ, Winterstein BP, Breen WE, Terhar D,  Steger MF. The curiosity and exploration inventory-II: Development, factor structure, and psychometrics. Journal of research in personality. 2009; 43(6), 987-998.
55-Niemiec CP, Ryan RM. Autonomy, competence, and relatedness in the classroom: Applying self-determination theory to educational practice. Theory and research in Education. 2009; 7.2: 133-144.‏
56- سلامی محمدآبادی، ف. «رابطه هوش هیجانی، خودپنداره و عزت‌نفس با پیشرفت تحصیلی دانشجویان». پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه کاشان. 1398.
57- فرح بیجاری، ا؛ پیوسته‌گر، م؛ ظریف جلالی، ز. «مقایسه ابعاد خودپنداره و سازگاری در افراد خودشیفته سازگار و ناسازگار». مطالعات روان‌شناختی. 1392؛ 9 (4), 99-128.
58- علیزاده، ح؛ نصیری‌فرد، ن؛ کرمی، ا. «تأثیر آموزش دلگرمی مبتنی بر رویکرد آدلر بر روی خودکارآمدی عزت‌نفس دختران نوجوان». مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان. 1389؛ 4. 143.
59- تمنایی‌فر، م. ر؛ صدیقی ارفعی، ف؛ سلامی محمدآبادی، ف. «رابطه هوش هیجانی، خودپنداره و عزت‌نفس با پیشرفت تحصیلی». فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. ۱۳۸۹؛ ۱۶ (۲): ۹۹-۱۱۳.
60- Povedano-Diaz A, Muñiz-Rivas M, Vera-Perea M. Adolescents’ life satisfaction: The role of classroom, family, self-concept and gender. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2020; 17.1: 19.
61- Van der Cruijsen R, Peters S, Zoetendaal KP, Pfeifer JH, Crone EA. Direct and reflected self-concept show increasing similarity across adolescence: A functional neuroimaging study. Neuropsychologia. 2019; 129: 407-417.‏
62- Paulus M, Licata M, Gniewosz B, Sodian B. The impact of mother-child interaction quality and cognitive abilities on children’s self-concept and self-esteem. Cognitive development. 2018; 48: 42-51.‏