فراتحلیل مقایسه اثربخشی درمان‌های موج سوم رفتاری بر افسردگی در ایران: مقایسه درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد، درمان مبتنی بر توجه‌آگاهی و درمان فراشناختی (سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه خوارزمی

2 دانشگاه سمنان

چکیده

مقدمه: در سال‌های اخیر، پژوهش‌های بسیاری، اثربخشی درمان‌های موسوم به «موج سوم رفتاری» را برای اختلال‌های افسردگی مورد بررسی قرار داده‌اند. پژوهش حاضر به‌منظور مقایسه نتایج پژوهش‌‌های مرتبط با اثربخشی درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد، درمان‌های مبتنی بر توجه‌آگاهی و فراشناخت درمانی بر علائم افسردگی جامعه ایرانی صورت گرفته است.
روش: در این پژوهش از روش فراتحلیل استفاده گردید و پس از بررسی پژوهش‌های صورت گرفته بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶، ۶۸ مطالعه که از لحاظ روش‌شناختی ملاک‌های ورود به فراتحلیل را داشتند، انتخاب شدند. همچنین در جهت رعایت ملاک‌‌های ورود و استخراج اطلاعات مربوط به هر مطالعه از چک‌لیست استفاده گردید و در نهایت ۶۹ اندازه اثر گزارش شد.
نتایج: یافته‌‌های حاصل نشان می‌‌دهد که درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد، مبتنی بر توجه‌آگاهی و فراشناخت درمانی به‌‌طور معنی‌‌دار و در سطح خطای کمتر از 0.05 بر کاهش علائم افسردگی مؤثر بوده‌‌اند و اندازه اثر ترکیبی (بر حسب مقیاس تفاوت میانگین‌‌های استاندارد) آن‌ها به ترتیب 1.565، 1.206 و 1.837 گزارش شده است. همچنین مطالعه متغیر نوع درمان به‌عنوان متغیر تعدیل‌کننده و مقایسه دو به دو درمان‌های فوق نشان داد که تنها فراشناخت درمانی نسبت به درمان‌های مبتنی بر توجه‌آگاهی در کاهش نشانه‌‌های افسردگی بهتر عمل می‌کند.
بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌ها می‌توان چنین گفت که درمان‌‌های موج سوم رفتاری، به‌خصوص درمان‌های فراشناخت درمانی بر کاهش نشانه‌های افسردگی مؤثر هستند، همچنین پیشنهاد می‌گردد تا در پژوهش‌های آینده درمان‌های موج سوم با دیگر درمان‌های دارای حمایت تجربی نیز مورد مقایسه قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Meta-Analysis of Comparing the Efficacy of the Third Wave of Behavior Therapies on Depression in Iran: Comparing Acceptance and Commitment Therapy, Mindfulness-Based Therapy and Metacognitive Therapy (2001-2017)

نویسندگان [English]

  • Mehdi Akbari 1
  • Zahra Sadat Hosseini 2
1 Kharazmi University
2 Semnan University
چکیده [English]

Introduction: In recent years, multiple studies have examined the efficacy of the third wave of behavior therapies for depression disorders. This research aimed to compare the results of studies investigating the efficacy of acceptance and commitment therapy, mindfulness-based therapy and metacognitive therapy on depression in Iranian population. Methods: Meta-analysis method was employed in this research and 69 publications which were methodology accepted were selected after a careful study of research studies. Also, the checklist was used to check inclusion criteria and extracted data from each study and finally 70 effect sizes were reported. Results: The results showed that acceptance and commitment therapy, mindfulness-based therapy and metacognitive therapy had been effective for depression at significant level less than 0.05. The size of the combined effect (in terms of scale standardized mean difference) of them were reported 1.565, 1.206 and 1.891 respectively. Also study of type of treatment as a moderating variable showed that metacognitive therapy is more effective in reducing symptoms of depression than mindfulness-based therapy. Conclusions: The results of meta-analysis showed that the third wave of behavior therapies specially metacognitive therapy are effective at reducing symptoms of depression.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Meta-Analysis
  • Depression
  • acceptance and commitment therapy
  • Mindfulness
  • Metacognitive Therapy
1- Kessler, R. C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Chatterji, S., Lee, S., Ormel, J., Üstün, T. B. & Wang, P. S (2009). The global burden of mental disorders: an update from the WHO World Mental Health (WMH) surveys. Epidemiology and Psychiatric Sciences. 18. pp. 23-33.
2- Kessler, R. C. & Bromer, E. J (2013). The epidemiology of depression across cultures. Annual Review of Public Health. 34. pp. 119-138.
3- Chapman, D. P. & Perry, G. S (2008). Peer Reviewed: Depression as a Major Component of Public Health for Older Adults. Preventing chronic disease. 5. pp. 1-9.
4- Kessler, R. C. & Üstün, T. B (2004). The World Mental Health (WMH) Survey Initiative Version of the World Health Organization (WHO) Composite International Diagnostic Interview (CIDI). International Journal of Methods in Psychiatric Research. 13. pp. 93–121.
5- Demyttenaere, K., Bruffaerts, R., Posada-Villa, J., Gasquet, I., Kovess, V., Lepine, J., Angermeyer, M. C., Bernert, S. D., De Girolamo, G., Morosini, P. & Polidori, G (2004). WHO World Mental Health Survey Consortium. Prevalence, severity, and unmet need for treatment of mental disorders in the World Health Organization World Mental Health Surveys. Journal of the American Medical Association. 291. pp. 2581–2590.
6- Segal, Z. V., Williams, J. M. G. & Teasdale, J. D (2002). Mindfulness-based cognitive therapy for depression: A new approach to relapse prevention. New York: Guilford.
7- Cuijpers, P., Van Straten, A., Warmerdam, L. & Smits, N (2008). Characteristics of effective psychological treatments of depression; A meta-regression analysis. Psychotherapy Research. 18. pp.  225-236.
8- Wells, A. (2002). Emotional disorders and metacognition: Innovative cognitive therapy. John Wiley & Sons.
9- Wells, A. (2009). Metacognitive therapy for anxiety and depression. New York: Guilford press.
10- Hayes, S. C., Strosahl, K. D. & Wilson, K. G (2012). Acceptance and commitment therapy: the process and practice of mindful change (2nd Ed.). New York: Guilford.
11- سهرابی، فرامرز. (۱۳۹۴). رواندرمانی های موج سوم: خاستگاه، حال و چشم انداز، با تاکید ویژه بر طرحواره درمانی. فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی ویژه نامه، ۵(۱۸). صص. ۱-۱۴.
12- Herbert, JD. & Forman, EM (2011). The evolution of cognitive behavior therapy: the rise of psychological acceptance and mindfulness. In: J. D. Herbert, & E. M. Forman (Eds.), Acceptance and mindfulness in cognitive behavior therapy: understanding and applying the new therapies. Hoboken, NJ: Wiley. pp. 3–25.
13- Karlin, B. E., Brown, G. B., Trockel, M., Cunning, D., Zeiss, A. M. & Taylor, C.B (2012). National dissemination of cognitive behavioral therapy for depression in the Department of Veterans Affairs Health Care System: therapist and patient-level outcomes. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 80. pp. 707-718.
14- Karlin, B. E., Walser, R. D., Yesavage, J., Zhang, A., Trockel, M. & Taylor, C. B (2013). Effectiveness of acceptance and commitment therapy for depression: comparison among older and younger veterans. Aging Mental Health. 17. pp. 555-563.
15- Gaudiano, B. A., Nowlan, K., Brown, L. A., Epstein-Lubow, G. & Miller, I. W (2012). An open trail of a new acceptance-based behavioral treatment for major depression with psychotic features. Behavior Modification. 37. pp. 324-355.
16- Dalrymple, K. L., Morgan, T. A., Lipschitz, J. M., Martinez, J. H., Tepe, E. & Zimmerman, M (2014). An integrated acceptance-based behavioral approach for depression with social anxiety: preliminary results. Behavior Modification. 39. pp. 1-33.
17- Zettle, R. D., Rains, J. C. & Hayes, S. C (2011). Do acceptance and commitment therapy and cognitive therapy for depression work via the same process: a reanalysis of Zettle and Rains (1989). Behavior Modification. 35. pp. 265-283.
18- Forman, E. M., Chapman, J. E., Herbert, J.D., Goetter, E. M., Yuen, E. K. & Moitra, E (2012). Using session-by-session measurement to compare mechanisms of action for acceptance and commitment therapy and cognitive therapy. Behavior Therapy. 43. pp. 341-354.
19- علوی­زاده، فرانک و شاکریان، عطا. (۱۳۹۵). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش علائم استرس، اضطراب و افسردگی زنان دارای تجربه روابط فرازناشویی(عاطفی، جنسی).  مجله روان پرستاری، ۴(۶). صص.‌ ۸-۱۴.
20- عزیزی، آرمان و قاسمی، سیمین. (۱۳۹۶). مقایسه اثربخشی سه رویکرد راه حل مدار، شناختی رفتاری و درمان -مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی و کیفیت زندگی زنان مطلقه. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی، ۸(۲۹). صص. ۲۰۷-۲۳۶.
21- نیکو گفتار، منصوره و خانعلی لو، رویا. (۱۳۹۶). مقایسه اثربخشی درمان شناختی رفتاری و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش نشانه های افسردگی بیماران -زن مبتلا به  Multiple sclerosis(MS). مجله تحقیقات علوم رفتاری، ۱۵(۱). صص. ۵۹-۶۶.
22- صبور، سهیلا و کاکابرایی، کیوان. (۱۳۹۵). اثربخشی گروه درمانی پذیرش و تعهد بر میزان علائم افسردگی، استرس و شاخص­های درد در زنان مبتلا به درد مزمن. مجله پژوهشی توانبخشی در پرستاری، ۲(۴). صص. ۱-۸.
23- Teasdale, J. D., Segal, Z. & Williams, J. M (1995). How does cognitive therapy prevent depressive relapse and why should attentional control (mindfulness) training help? Behavior Research Therapy. 33. pp. 25−39.
24- ولیدی پاک، آذر؛ خدایی، علی و شیخله، شجاع. (۱۳۹۵). اثربخشی آموزش ذهن‌آگاهی مبتنی بر شناخت بر کاهش افسردگی بیماران مبتلا به سرطان. روانشناسی بالینی و شخصیت، ۱۴ (۲). صص. ۴۹-۵۷.
25- Goldfrin, K. A. & Hearing, C (2010). The effects of mindfulness- bused cognitive therapy on recurrence of depressive episodes, Mental Health and quality of life a randomized controlled study. Behavior Research Therapy. 48(8). pp. 738-746.
26- آذرگون، حسین و کجباف، محمدباقر. (۱۳۸۹). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر کاهش نگرش ناکارآمد و افکار خودآیند دانشجویان افسرده دانشگاه اصفهان. روانشناسی بالینی و شخصیت، ۱۴(۱). صص. ۷۹-۹۴.
27- Papageorgiou, C. & Wells, A (2004). Nature, functions, and beliefs about depressive rumination. Depressive rumination: Nature, theory and treatment. pp. 1-20.
28- Wells, A., Fisher, P., Myers, S., Wheatley, J., Patel, T. & Brewin, C (2009). Metacognitive Therapy in Recurrent and Persistent Depression: A Multiple-Baseline Study of a New Treatment. Cogn Ther Res. 33. pp. 291-300.
29- Wells, A., Fisher, P., Myers, S., Wheatley, J., Patel, T. & Brewin, C. R (2012). Metacognitive therapy in treatmentresistant depression: a platform trial. Behavior Research Therapy. 50. pp. 367-373.
30- Papageorgiou, C. & Wells, A. (2009). A Prospective Test of the Clinical Metacognitive Model of Rumination and Depression. International Journal of Cognitive Therapy. 2. pp. 123-131.
31- Dammen, T., Papageorgiou, C. & Wells, A (2015). An open trial of group metacognitive therapy for depression in Norway. Nordic journal of psychiatry. 69. pp. 126-131.
32- قدم­­‍‍ پور، عزت اله؛ عزیزی، امیری و محمدی، جواد. (۱۳۹۵). اثربخشی درمان فراشناختی ذهن آگاهی انفصالی بر افسردگی پس از زایمان. مجله آموزش پرستاری، ۵(۵). صص. ۱۷-۲۱.
33- عاشوری، جمال. (۱۳۹۴). مقایسه اثربخشی فراشناخت درمانی و طرحواره درمانی بر کاهش علائم اضطراب و افسردگی دانشجویان پرستاری و مامایی. مجله علوم پزشکی اراک، ۱۸(۲). صص. ۵۰-۶۱.
34- Dimidjian, S., Davis, K. J. (2009). Newer variation of cognitive behavioral therapy: Behavioral activation and mindfulness- based cognitive therapy. Curr Psychiatry Rep. 11. pp. 453-458.
35- کاویانی، حسین؛ حاتمی، ندا و شفیع آبادی، عبدالله. (۱۳۸۷). اثر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کیفیت زندگی افراد افسرده. مجله تازه­های علوم شناختی، ۱۰(۴). صص. ۳۹-۴۸.
36- Howitt, D. & Cramer, D (2005). An introduction to statistics in psychology. 3rd ed. edition. (3rd Ed.). Harlow: Pearson/Prentice Hall.
37- Light, R. J., Pillemer, D. B. (1986). Summing Up: The Science of Reviewing Research Harvard University Press:  Cambridge, MA, Educational Researcher. 15. pp. 7-16.
38- Rosenthal, R (1979). The file drawer problem and tolerance for null results. Psychological bulletin. 86. pp. 638-641.
39- Lau, J., Ioannidis, J. P., Schmid, C. H. (1997). Quantitative synthesis in systematic reviews. Annals of internal medicine. 127. pp. 820-826.
40- Borenstein, M., Hedges, L. & Rothstein, H (2007). Meta-analysis: Fixed effect vs. random effects. Meta-analysis com.
41- اشجع، مهرناز؛ فرح بخش، کیومرث؛ سدرپوشان، نجمه و ستوده، زهرا. (۱۳۹۱). بررسی اثربخشی رویکرد پذیرش و تعهد بر کاهش افسردگی زنان خانه­دار شهر تهران . فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، ۷(۱۹). صص. ۱۶۷-۱۸۵.
42- عازمی زینال، اکرم؛ غفاری، عذرا و شرقی، افشان. (۱۳۹۵). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی، سلامت جسمانی و سلامت روانی بیماران همودیالیزی. مجله اصول بهداشت روانی، ۱۸. صص. ۴۱۲-۴۱۸.
43- برادران، مجید؛ زارع، حسین؛ علی پور، احمد و فرزاد، ولی اله. (۱۳۹۵). مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش و مصاحبه انگیزشی بر کاهش اضطراب، افسردگی، فشار روانشناختی و افزایش امید بیماران مبتلا به فشار خون اساسی. مجله روانشناسی بالینی، ۸(۴). صص. ۵۹-۱۰۵.
44- دهقانی، یوسف. (۱۳۹۵). اثربخشی درمان گروهی پذیرش و تعهد بر افسردگی و کیفیت زندگی بیماران زن دیالیزی.مجله روانشناسی بالینی، ۸(۳). صص. ۱-۹.
45- بستامی، مرتضی؛ گودرزی، ناصر؛ دوران، بهناز و تقوا، ارسیا. (۱۳۹۵). اثربخشی درمان پذیرش و تعهد (ACT) بر کاهش علائم افسردگی کارکنان مرد نظامی مبتلا به دیابت نوع ۲. فصلنامه ابن سینا، ۱۸(۱). صص. ۱۱-۱۸.
46- بهروز، بهروز؛ بوالی، فاطمه؛ حیدری زاده، نسرین و فرهادی، مهران. (۱۳۹۵). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر علائم روانشناختی، سبک­های مقابله­ای و کیفیت زندگی بیماران دیابتی نوع II. مجله سلامت و بهداشت، ۷(۲). صص. ۲۳۷-۲۵۳.
47- چراغیان، حدیث؛ حیدری، ناصر؛ قدمی، سید امیر و زارعی، بنت الهدی. (۱۳۹۴). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر افسردگی حین بارداری زنان. مجله سلامت جامعه، ۹(۲). صص. ۵۶-۶۴.
48- درگاهی، سمیرا و مجتبایی، مینا. (۱۳۹۴). تعیین اثربخشی پذیرش و تعهد درمانی به روش ارتباط اینترنتی بر کاهش میزان افسردگی بیماران مبتلا به سرطان روده. ویژه نامه مجله علوم اجتماعی. صص. ۱۵۵-۱۶۸.
49- غلامحسینی، بهاره؛ خدابخشی کولایی، آناهیتا و تقوایی، داوود. (۱۳۹۴). اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد در بهبود افسردگی و تصویر بدنی زنان مبتلا به چاقی. مجله سلامت اجتماعی، ۲(۱). صص. ۱-۸.
50- حر، مریم؛ آقایی، اصغر؛ عابدی، احمد و عطاری، عباس. (۱۳۹۲). تأثیر روش درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد درمانی بر میزان افسردگی بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲.  مجله تحقیقات علوم رفتاری، ۱۱(۲). صص. ۱۲۱-۱۲۸.
51- ایران دوست، فروزان؛ صفری، سهیلا؛ نشاط دوست، حمید طاهر و نادی، محمد علی. (۱۳۹۴). اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر اضطراب مرتبط با درد و افسردگی زنان مبتلا به کمردرد مزمن. مجله علوم رفتاری، ۹(۱). صص. ۱-۸.
52- ایزدی، راضیه؛ نشاط دوست، حمیدطاهر؛ عسگری، کریم و عابدی، محمدرضا. (۱۳۹۳). مقایسه اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و درمان شناختی- رفتاری بر علایم بیماران مبتلا به اختلال وسواس- اجبار. مجله تحقیقات علوم رفتاری، ۱۲(۱). صص. ۱۹-۳۳.
53- مولوی، پرویز؛ میکاییلی، نیلوفر؛ رحیمی، ندا و مهری، سعید. (۱۳۹۳). تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش اضطراب و افسردگی دانش آموزان دارای ترس اجتماعی. مجله دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، ۱۴(۴). صص. ۴۱۲-۴۲۳.
54- رجبی، ساجده و یزد خواستی، فریبا. (۱۳۹۳). اثربخشی درمان گروهی پذیرش و تعهد بر اضطراب وافسردگی زنان مبتلا به بیماری ام اس. مجله روانشناسی بالینی، ۶(۱). صص. ۲۹-۳۸.
55- تاجور رستمی، سجاد؛ رحیمی خوراسگانی، فاطمه و کاظمی، ملیحه السادات. (۱۳۹۵). بررسی اثربخشی درمان پذیرش و تعهد (ACT) بر روی افسردگی و بهزیستی معنوی دختران نابینای شهرکرد. فصلنامه پژوهش های نوین روانشناختی، ۱۱(۴۴). صص. ۷۵-۸۷.
56- جهانگیرپور، مهسا؛ موسوی، ولی اله؛ خسروجاوید، مهناز؛ سالاری، ارسلان و رضایی، سجاد. (۱۳۹۲). تأثیر آموزش گروهی ذهن آگاهی بر کاهش افسردگی، خصومت و اضطراب در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر قلب. محله پزشکی ارومیه، ۲۴(۹). صص. ۷۳۰-۷۳۹.
57- مرادیانی گیزه رود، خدیجه؛ میردریکوند، فضل اله؛ حسینی رمقانی، نسرین و مهرابی، مهناز. (۱۳۹۵). اثربخشی آموزش فرزندپروری مبتنی بر ذهن آگاهی بر اضطراب، افسردگی و پرخاشگری مادران دارای کودک مبتلا به اختلال لجبازی نافرمانی. مجله ارمغان دانش، ۲۱(۶). صص. ۵۷۶-۵۹۰.
58- نادری، یزدان؛ پرهون، هادی؛ نوری، ربابه؛ محمدخانی، شهرام و تقی زاده، مریم. (۱۳۹۴). اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشانه های افسردگی و طرحواره های هیجانی زنان مبتلا به اختلال افسردگی اساسی. دوماهنامه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، ۹(۴). صص. ۱۸۱-۱۹۰.
59- صیدی، پگاه؛ نادری، فرح؛ عسگری، پرویز؛ احدی، حسن؛ مهرابی زاده، مهناز. (۱۳۹۴). اثربخشی ذهن آگاهی مبتنی بر پسخوراند زیستی بر افسردگی، اضطراب و قند خون سه ماهه بیماران مبتلا به دیابت نوع یک. دوماهنامه دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، ۱۹(۷). صص. ۴۰۳-۴۱۲.
60- محمدی، جواد؛ میردریکوند، فضل اله و عزیزی، امیر. (۱۳۹۴). درمان ذهن آگاهی بر اضطراب و افسردگی بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک­پذیر. مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، ۲۵(۱۳۰). صص. ۵۲-۶۱.
61- عبدالقادری، ماریه؛ کافی، موسی؛ صابری، عالیا و آریاپوران، سعید. (۱۳۹۲). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی و درمان شناختی رفتاری بر کاهش درد، افسردگی و اضطراب بیماران مبتلا به کمردرد مزمن. مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی شهید صدوقی یزد، ۲۱(۶). صص. ۷۹۵-۸۰۷.
62- والا، محبوبه؛ رزمنده، رضوان؛ رامبد، کاملیا؛ نسلی اصفهانی، انسیه و قدسی قاسم آبادی، ربابه. (۱۳۹۴). آموزش گروهی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی، اضطراب، استرس، اعتماد به نفس و هموگلوبین A1c در زنان جوان مبتلا به دیابت نوع ۲. مجله غدد درون ریز و متابولیسم ایران، ۱۷(۵). صص.  ۳۸۲-۳۹۰.
63- نریمانی، محمد؛ آریاپور، سعید؛ ابوالقاسمی، عباس و احدی، بتول. (۱۳۹۱). اثربخشی روش­های آموزش ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر عاطفه و خلق جانبازان شیمیایی. مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، ۱۵(۲). صص.  ۱۰۷-۱۱۸.
64- ستارپور، فریبا؛ احمدی، عزت اله و  صادق زاده، ساناز. (۱۳۹۴). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر کاهش نشانه­های افسردگی دانشجویان. مجله دانشگاه علوم پزشکی گرگان، ۱۷(۳). صص.  ۸۱-۸۸.
65- تیموری، سعید؛ رمضانی، فرزانه و محجوب، نجمه. (۱۳۹۴). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش نشخوار فکری و افسردگی زنان در حال ترک با متادون. فصلنامه اعتیادپژوهی سوء مصرف مواد، ۹(۳۴). صص.  ۱۴۵-۱۵۹.
66- خالقی پور، شهناز و زرگر، فاطمه. (۱۳۹۳). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی و امید به زندگی مادران کودکان کم توان ذهنی. مجله تحقیقات علوم رفتاری، ۱۲(۲). صص.  ۴۴-۵۴.
67- حمیدیان، ساجده؛ امیدی، عبدالله؛ پور ابوالقاسمی، راحیل؛ نظیری، قاسم و موسوی نسب، مسعود. (۱۳۹۵). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی در ترکیب با دارو درمانی در مقایسه با دارودرمانی بر افسردگی و خشم بیماران مبتلا به اختلال افسرده خویی. مجله مطالعات روان­شناختی، ۱۲(۳). صص.  ۸۳-۱۰۴.
68- Mahdavi, A., Yazdanbakhsh, K., Sharifi, M. (2016). The Effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy in Reducing Psychological Symptoms, Meta-Worry and Thought Fusion of Multiple Sclerosis Patients. Annals of Military & Health Sciences Research, 14. pp. 16-21.
69- کاویانی، حسین؛ حاتمی، ندا و جواهری، فروزان. (۱۳۸۷). اثر کاهنده شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افکار خود آیند و نگرش­های ناکارآمد. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، ۲(۲). صص. ۵-۱۴.
70- داداشعلی، سمیه و رحمتی، صمد(۱۳۹۴). اثربخشی تمرین­های ذهن آگاهی ساهاجایوگا بر افسردگی، اضطراب و استرس زنان. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، ۹(۳). صص. ۵۵-۶۴.
71- طالبی زاده، مقداد؛ شاهمیر، المیرا و جعفری فرد، سلیمان. (۱۳۹۱). اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش شدت علائم افسردگی و شیدایی بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی. مجله اندیشه و رفتار، ۷(۲۶). صص. ۱۷-۲۶.
72- آقا یوسفی، علیرضا؛ اورکی، محمد؛ زارع، مریم و ایمانی، سعید. (۱۳۹۲). ذهن آگاهی و اعتیاد: اثربخشی ذهن آگاهی بر کاهش استرس، اضطراب و افسردگی در سومصرف کنندگان مواد. مجله اندیشه و رفتار، ۷(۲۷). صص. ۱۷-۲۶.
73- نادری، یزدان؛ پرهون، هادی؛ حسنی، جعفر و صناعی، هاله. (۱۳۹۴). اثربخشی ذهن آگاهی بر راهبردهای نظم­جویی شناختی هیجان و اضطراب و افسردگی بیماران مبتلا به افسردگی اساسی. مجله اندیشه و رفتار، ۹(۳۵). صص. ۱۷-۲۷.
74- کاظمی، آمنه. (۱۳۹۱). اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی در کاهش علائم اختلال استرس پس از ضربه­ی ثانویه و مشکلات روان­شناختی همسران افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه. مجله اندیشه و رفتار، ۶(۲۳). صص. ۳۱-۴۲.
75- آزاد مرزآبادی، اسفندیار؛ مقتدائی، کمال و آریاپوران، سعید. (۱۳۹۲). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر علائم روان­شناختی جانبازان با اختلال استرس پس از سانحه. مجله علوم رفتاری، ۷(۱). صص. ۶۷-۷۴.
76- نریمانی، محمد؛ آریاپور، سعید؛ ابوالقاسمی، عباس و احدی، بتول. (۱۳۸۹). مقایسه اثربخشی آموزش­های ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر سلامت روان جانبازان. مجله روانشناسی بالینی، ۲(۴). صص. ۶۱-۷۲.
77- شیرین­زاده دستگیری، صمد؛ بشلیده، کیومرث؛ حمید، نجمه؛ مرعشی، علی و هاشمی شیخ شبانی، اسماعیل(۱۳۹۴). اثربخشی شناخت درمانی بر ذهن آگاهی بر نشخوار فکری، افسردگی و کارکردهای اجرایی در بیماران مبتلا به افسردگی. مجله روانشناسی بالینی، ۷(۳). صص. ۳۷-۴۸.
78- مهری نژاد، ابوالقاسم و رمضان ساعتچی، لیلی(۱۳۹۵). تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی، خشم و تنظیم هیجانی همسران جانباز.  فصلنامه طب جانباز، ۸(۳). صص. ۱۴۱-۱۴۸.
79- کاظمیان، سمیه. (۱۳۹۳). اثربخشی روش درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر میزان سلامت عمومی معتادان خود درمانجو. مجله پژوهش­های علوم شناختی و رفتاری، ۴(۱). صص. ۱۸۱-۱۹۲.
80- شریفی درآمدی، پرویز. (۱۳۹۳). اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن آگاهی بر نشانه­های افسردگی، اضطراب و نشخوار ذهنی در افراد بزرگسال با اختلال­های طیف درخودماندگی. فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی، ۴(۱۴). صص. ۹۹-۱۱۸.
81- حبیبی، مجتبی و حناساب­زاده، مریم. (۱۳۹۳). اثربخشی هنردرمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی، اضطراب، استرس و کیفیت زندگی در میان زنان یائسه. مجله سالمند، ۹(۲). صص. ۲۳-۳۱.
82- فیضه، دباغی و گودرزی. (۱۳۹۴). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی در میزان استرس، اضطراب، افسردگی و بهزیستی روان­شناختی در کارکنان نظامی. فصلنامه روانشناسی نظامی، ۶(۲۱). صص. ۵-۱۴.
83- معصومیان، سمیرا؛ گلزاری، محمود؛ شعیری، محمدرضا و مومن­زاده، سیروس.(۱۳۹۱). اثربخشی برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش افسردگی بیماران مبتلا به کمر درد مزمن. فصلنامه بیهوشی و درد، ۳(۲). صص. ۸۲-۸۷.
84- عسکری، محبوبه؛ رادمهر، حامد؛ محمدی، حسین و جهانگیر، امیرحسین. (۱۳۹۵). اثربخشی شناخت­درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش کیفیت زندگی و کاهش نشانه­های روان­شناختی بیماران مبتلا به MS. مجله دانشکده پزشکی اصفهان، ۳۴(۴۱۰). صص. ۱۴۸۸-۱۴۹۵.
85- فرهادی، علی؛ موحدی، یزدان؛ کریمی­نژاد، کلثوم و موحدی، معصومه. (۱۳۹۲). تأثیر شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر افسردگی مردان مبتلا به بیماری عروق کرونر. نشریه پرستاری قلب و عروق، ۲(۴). صص. ۶-۱۴.
86- قمری کیوی، حسین؛ نادر، مقصود؛ ‌سواری، حسن و اسمعیلی، معصومه. (۱۳۹۳). اثربخشی درمان شناختی رفتاری و ذهن آگاهی بر سلامت روان مصرف کنندگان کراک. فصلنامه سلامت اجتماعی و اعتیاد، ۱(۴). صص. ۶۲-۴۷.
87- یعقوبی عسگرآباد، اسماعیل؛ بساک نژاد، سودابه؛ مهرابی زاده هنرمند، مهناز و ضمیری نژاد، سمیه. (۱۳۹۲). اثربخشی درمان گروهی فراشناختی (MCT) در علائم افسردگی معتادان تحت درمان نگهدارنده با متادون (MMT) شهر مشهد. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، ۵(۱). صص. ۱۶۷-۱۷۴.
88- Zemestani, M., Davoodi, I., Honarmand, M. M., Zargar, Y., Ottaviani, C. (2016). Comparative effects of group metacognitive therapy versus behavioural activation in moderately depressed students. Journal of Mental Health. 25. pp. 479-485.
89- عاشوری، جمال. (۱۳۹۴). تأثیر فراشناخت درمانی بر اضطراب فراگیر و افسردگی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو. فصلنامه پرستاری دیابت دانشکده پرستاری و مامایی زابل، ۳(۲). صص. ۱۹-۲۹.
90- بختیاری، آزاده و عابدی، احمد. (۱۳۹۱). اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر الگوی فراشناختی ذهن آگاهی انفصالی بر افسردگی پس از زایمان.  فصلنامه روانشناسی کاربردی، ۶(۲). صص. ۹-۲۴.
91- بختیاری، آزاده و عابدی، احمد. (۱۳۹۲). اثربخشی درمان گروهی بر پایه الگو فراشناختی ذهن آگاهی انفصالی بر افسردگی و فشارخون بیماران زن مبتلا به فشارخون. مجله روانشناسی بالینی و مشاوره، ۳(۲). صص. ۲۳-۳۶.
92- حسنوندی، صبا؛ ولی زاده، مهدی و مهرابی زاده هنرمند، مهناز. (۱۳۹۲). اثربخشی درمان فراشناختی به شیوهی گروهی بر علایم افسردگی و نشخوار فکری. مجله اصول بهداشت روانی، ۱۵(۱). صص. ۷۱-۸۱.
93- پرهون، هادی؛ مرادی، علیرضا؛ حاتمی، محمد و پرهون، کمال.(۱۳۹۱). مقایسه ی درمان فعال سازی رفتاری کوتاه مدت و درمان فراشناختی بر کاهش شدت نشانه ها و افزایش کیفیت زندگی بیماران افسرده اساسی. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی، ۶(۴). صص. ۳۶-۵۲.
94- محمد پور، سمانه؛ رحمانی، سهیلا؛ حاجی رسولیها، زینب؛ روشندل، زهرا و قائدی، فاطمه. (۱۳۹۵). اثربخشی درمان فراشناختی به شیوه گروهی بر افسردگی و نشخوار فکری زنان مبتلا به سرطان پستان. فصلنامه روانشناسی سلامت، ۵(۱۸). صص. ۲۱-۳۴.
95- پورابراهیمی، محبوبه؛ امیر تیموری، رضا و بنی اسدی، حسن. (۱۳۹۴). اثربخشی درمان فراشناختی، نوروفیدبک و فلووکسامین بر میزان اضطراب، افسردگی و نشانه­های افراد مبتلا به اختلال وسواسی- جبری. مجله اندیشه و رفتار، ۱۰(۳۸). صص. ۳۷-۴۶.
96- رضوی زاده تبادکان، بی بی زهره و شاره، حسین. (۱۳۹۴). مقایسه اثربخشی گروه درمانی فراشناختی و آموزش گروهی مهارت­های زندگی بر افسردگی،کیفیت زندگی، سبک پاسخ­دهی نشخواری و فراشناخت­های زنان مطلقه. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، ۲۱(۲). صص. ۱۰۸-۱۲۰.
97- سبزیان، سعیده. (۱۳۹۳). اثربخشی فراشناخت درمانی بر افسردگی دانش آموزان دختر فرزند شاهد و جانباز. فصلنامه روانشناسی نظامی، ۵(۱۹). صص. ۴۱-۵۰.
98- خوش لهجه صدق، انیس. (۱۳۹۶). تأثیر درمان فراشناختی درکاهش علایم افسردگی و اضطراب در بیماران زن مبتلا به یبوست. فصلنامه روانشناسی سلامت، ۶(۱). صص. ۱۱۶-۱۲۸.
99- شاکری، محمد؛ پرهون، هادی؛ محمد خانی، شهرام؛ حسنی، جعفر و پرهون، کمال. (۱۳۹۴). اثربخشی درمان فراشناختی بر علایم افسردگی و کیفیت زندگی بیماران افسرده اساسی. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، ۷(۲). صص. ۲۵۳-۲۶۴.
100- شاره، حسین؛ دولتشاهی، مهشید و کاهانی، محمد. (۱۳۹۲). اثربخشی درمان گروهی فراشناختی در بهبود افسردگی، باورهای فراشناختی و پاسخ­های نشخواری بیماران مبتلا به اختلال افسردگی اساسی. مجله دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، ۲۱(۱). صص. ۲۱۶-۲۲۷.
101- Song, F., Patrekh, S., Hooper, L., Loke, Y. K., Ryder, J., Sutton, A. J., Hing, C., Kwok, C. S., Pang, C. & Harvey, I (2010). Dissemination and publication of research findings: an updated review of related biases. Health Technology Assessment. 14. pp. 1-193.
102- Higgins, J., Thompson, S. G., Deeks, J. J. & Altman, D. G (2003). Measuring inconsistency in meta-analyses [journal article as teaching resource, deposited by John Flynn]. British medical journal. 327. pp. 557-560.
103- Zhang, M. F., Wen, Y. S., Liu, W. Y., Peng, L. F., Wu, X. D. & Liu, Q. W (2015). Effectiveness of mindfulness-based therapy for reducing anxiety and depression in patients with cancer: a meta-analysis. Medicine. 94. pp. 897-906.
104- Ruiz, F. J (2012). Acceptance and Commitment Therapy versus Traditional Cognitive Behavioral Therapy: A Systematic Review and Meta-analysis of Current Empirical Evidence. International Journal of Psychology & Psychological Therapy. 12. pp. 333-357.
105- Normann, N., van Emmerik, A. A. P. & Morina, N (2014). Efficacy of Metacognitive Therapy for Anxiety and Depression: a Meta-Analytic Review. Depression and Anxiety. 31. pp. 402-411.
106- Hagen, R., Hjemdal, O., Solem, S., Edward, L., Kennair, O., Nordahl, H. M., Fisher, P. & Wells, A (2017). Metacognitive Therapy for Depression in Adult: A Waiting List Randomized Controlled Trial with Six Months Follow-Up. Clinical and Health Psychology. 8. pp. 112-121.
107- Hofmann, S. G., Sawyer, A. T. & Fang, A (2010). The empirical status of the ‘new wave’of cognitive behavioral therapy. Psychiatric Clinics of North America.  33. pp. 701–710.
108- Kahl, K. G., Winter, L., Schweiger, U. & Sipos, V (2011). The third wave of cognitivebehavioural psychotherapies: concepts and efficacy [in German]. Fortschr Neurol Psychiatr. 79. pp. 330–339.